İdman Zədələri Reabilitasiyası

İdman zədələri reabilitasiyası, idman zamanı baş verən əzələ, vətər, bağ, oynaq və sümük zədələnmələrinin müalicəsi və funksiyalarının bərpası üçün hazırlanmış xüsusi reabilitasiya proqramıdır. Bu proses idmançının ağrısız hərəkət etməsi, zədəli bölgənin tam gücünü qaytarması, performansını bərpa etməsi və təkrar zədələnmələrin qarşısını almaq üçün tətbiq edilir.

---

Əsas Məqsədlər:

• Ağrı və iltihabın azaldılması.
• Zədələnmiş toxumanın tam sağalmasının təmin edilməsi.
• Mobilitenin, əzələ gücünün və elastikliyinin bərpası.
• Propriosepsiyanın (bədənin məkanla uyğunlaşma qabiliyyəti) yaxşılaşdırılması.
• İdmançını təhlükəsiz şəkildə idmana və yarışlara qaytarmaq.

---

Ümumi Zədə Növləri:

1. Kəskin zədələr:
   • Əzələ və bağ uzanmaları (məsələn: ACL qopması, ayaq biləyinin burxulması).
   • Sümük qırıqları, çıxıqlar (çiyin, diz).
   • Kontuziyalar (tumoq).
2. Həddindən artıq istifadə zədələri:
   • Tendinitlər (Aşil vətəri,”tennisçi dirsəyi”).
   • Stress sınıqları, əzələ yorğunluğu.

---

Reabilitasiya Mərhələləri:

1. Akut mərhələ (1-7 gün):
   • Ağrı və şişin azaldılması üçün RICE protokolu (istirahət, buz, kompressiya, yüksək vəziyyət).
   • Yüngül hərəkətlər və passiv məşqlərlə hərəkət diapazonunun qorunması.
2. Subakut mərhələ (1-6 həftə):
   • Aktiv məşqlər, əzələ gücləndirmə, elastiklik təlimləri.
   • Fizioterapiya (ultrasəs, lazer, elektroterapiya).
3. Funksional bərpa mərhələsi (6-12 həftə):
   • Propriosepsiya və balans təlimləri (bosu topu, balans taxtası).
   • Partlayıcı hərəkətlərə hazırlıq (pliometriya).
   • İdman növünə xas hərəkətlərin simulyasiyası (məsələn: qaçış, tullanma).
4. İdmana qayıtma mərhələsi (3-6 ay):
   • Tam yüklənmə və performans testləri.
   • Yarış temrinləri və psixoloji hazırlıq.

---

Tətbiq olunan üsullar:

• Manual terapiya: Oynaqların mobilizasiyası, masaj, yumşaq toxuma terapiyası.
• Müasir texnologiyalar: Robotlaşdırılmış cihazlar, biofeedback, VR təlimlər.
• Gücləndirici məşqlər: Dambellər, elastik lentlər, çəkili top məşqləri.
• Sahə üzrə təlimlər: Futbolçular üçün sprint, basketbolçular üçün tullanma təlimləri.
• Psixoloji dəstək: Zədədən sonra özgüvənin bərpası.

---

Komanda:

Reabilitasiya idman həkimi, fizioterapevt, ortopedik cərrah, tibb bələdçisi, məşqçi və psixoloqdan ibarət komanda tərəfindən həyata keçirilir. Proqram idmançının zədə növünə, idman fəaliyyətinə və bədəninin cavabına uyğun fərdiləşdirilir.

---

Nümunələr:

• ACL zədəsi sonrası: Əvvəlcə diz stabilizasiyası, sonra plyometrik məşqlər və qaçış təlimləri.
• Dirsək tendiniti: Vətərə yükün azaldılması, ekssentrik gücləndirmə məşqləri.
• Ayaq biləyi burxulması: Balans təlimləri və burxulmanın qarşısını alan ortezlər.

---

Əhəmiyyətli prinsiplər:

1. Erkən müdaxilə: Zədənin dərhal qiymətləndirilməsi.
2. Fərdiləşdirilmiş yanaşma: Hər idmançının fiziki və psixoloji ehtiyacları.
3. Proqressiv yüklənmə: Yükün tədricən artırılması.
4. Zədənin təkrarının qarşısı: Zəif əzələlərin gücləndirilməsi və düzgün texnikanın öyrədilməsi.

Diqqət! Reabilitasiya zamanı idmançılar heç zaman zədəni gözardı etməməli və mütəxəssislərin tövsiyələrinə ciddi riayət etməlidir. Düzgün reabilitasiya nəinki performansı bərpa edir, həm də karyeranın uzunmüddətli davam etməsinə kömək edir.